ایرانیان از دیرباز با شب یلدا یا بهتر است بگوییم آیین شب چله و آداب و رسوم رایج در این شب آشنا بوده‌اند و کم و بیش راجع به تاریخچه این شب در فرهنگ ایران زمین اطلاع دارند. مطلبی که در این نوشتار سعی بر توضیح آن داریم نکاتی فراموش شده از این رویداد شیرین می‌باشد.
هر شبی در غم هجرت شب یلداست مرا / که به سالی به جهان یک شب یلدایی هست (خواجو)
از گذشته تا به امروز جشنها و مراسم گوناگون در تمام فصول به بهانه زایش زمین، تاریکی و روشنایی و موارد فراوان دیگر برگزار شده که متاسفانه با تسلط فرهنگ و سبک نوین زندگی بیشتر آنها به فراموشی سپرده شده‌اند. از جمله این مراسم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- جشنهای باستانی و اسطورهای 2- جشنها و آیینهای ملّی و میهنی 3- جشنها و آیینهای دینی و مذهبی و…
در رابطه با یلدا اعتقاد دیرینه ایرانیان باستان به زایش و تولد خورشید در اولین روز دی ماه باعث شده است که هر ساله ساعات مابین غروب خورشید در آخرین روز از پاییز و طلوع آفتاب در نخستین روز از زمستان (که در منابع مختلف “خور”، “خره روز” یا “خرم روز” نام دارد) را یلدا نامیده و جشن بگیرند. واژه‌ی “دی” در اوستا معنی آفریننده و صفتی برای خدای بزرگ است. شب یلدا طولانیترین شب سال محصوب شده و از این شب، روزها طولانیتر و شبها کوتاهتر می شوند و ضرب المثل “پایان شب سیه سپید است” از این اتفاق نشأت می گیرد.
اکثر جشنهای ایرانی دارای خصوصیات مشترکی هستند از جمله:
- جشنها برای ادای احترام به مظاهر و نعمت‌های طبیعت بوده و در برگزاری آنها اثری از خشونت و بدرفتاری با گیاهان و حیوانات مشاهده نمیشود.
- جشنها ارتباط باورنکردنی با آتش و نور دارند.
- با روز میلاد یا مرگ کسی ارتباط نداشته؛ آنچه برای ایرانیان باستان باارزش بوده و آن را حفظ و جشن می‌گرفتند، کار بزرگ یا واقعهای ژرف و تأثیرگذار بوده است.
علاقمندی تمام ایرانیان به برگزاری اینچنین مراسمی باعث شده است که با وجود تمام اختلاف‌های قومی و قبیله‌ای و هجوم اعراب و خیلی از عوامل دیگر با گذشت چندین قرن هنوز این مراسم میان ایرانیان حفظ شده و به نسل‌های بعد انتقال یابد.
یلدا یا کریسمس!
در سال 300 میلادی بعد از این که رومیان به آیین مسیحیت روی آوردند، شب یلدا و تولّد مهر را هم به‌عنوان میلاد حضرت عیسی (ع) پذیرفتند و اشتباه محاسباتی باعث شد که تولد مهرکه روز 20 دسامبر (اول دی ماه) رخ داده بود، به 25 دسامبر منتقل شده و از آن به بعد آن روز را به‌عنوان کریسمس جشن گرفته و اول ژانویه را آغاز سال نو مسیحی قرار دهند و به این صورت بود که این اختلاف یازده روزه میان کریسمس و شب یلدا به‌وجود آید. به‌همین دلیل نقاط مشترک زیادی میان آیین مهرپرستی ایرانی و مسیحیت وجود دارد که از میان آنها موارد زیر قابل ذکر است:
- لباس و کلاه بابا نوئل مسیحیان (شبیه به موبدان) و درخت سرو مطابق درخت موجود در (تصاویر تخت‌جمشید)؛
- شباهت کلاه ایزد مهر در تصاویر اسطورهای و کلاه اسقف‌های اعظم؛
- بابانوئل، به همراه کالسکه و شباهت آن با گردونه مهر در اوستا؛
- تطابق صلیب مسیحیان و گردونه مهر (چلیپ)؛
- غسل تعمید در مسیحیت و غسل در مهرپرستی؛
همانطور که فردوسی در مورد فرانک میگوید:
نیایش کنان شد سر و تن بشست / به پیش جهان داور آمد نخست
- و در نهایت درخت کاج که در تمام اساطیر کهن ایرانی با نور مهر بر سر آن شناخته شده و در مسیحیت به چراغ تبدیل شده است و ایرانیان باستان احترام خاصی برای این درخت و همچنین سرو که همیشه سبز هست قایل بوده و آنها را مظهر قدرت و مقاومت در برابر سرما و تاریکی می‌دانستند. بنابراین، در شب یلدا قرار براین می‌گذاشتند که تا پایان سال درخت سرو یا در کل درخت بکارند.
از جمله رسوم ایرانیان در شب یلدا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- در شب یلدا اعضای کوچک‌تر خانواده اجازه داشتند تمام امور و مسئولیت جشن یلدا را عهده‌دار شوند. در این شب کشتن حیوانات ممنوع بوده و حتی یک خطای کوچک و گناه، نابخشودنی بوده است.
- ایرانیان رسم دارند در شب یلدا سفره”مَیَزد”یا “شب چره” می‌اندازند و بر روی آن هفت میوه تازه، که بیشتر انار، هندوانه، خربزه، سیب، گلابی، انگور و به؛ و انواع میوههای خشک نظیر برگه سنجد، کشمش، زردآلو، هلو، انجیر خشک و همینطور آجیل و انواع شیرینی قرار می‌دهند.
- انار به خاطر دانههای زیاد نماد باروری و زایندگی
ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که با خوردن میوه انار، باروری و زایندگی از زمین به انسان منتقل می‌شود.
- هندوانه یادآور شکل خورشید به خاطر شکل دایره‌ای و قرمزی و همینطور مظهر باروری و زایندگی به علت دانههای آن
بازی‌ها و سرگرمی‌های شب یلدا
از جمله سرگرمی‌هایی که میتوان در شب یلدا با توجه به شرایط قرنطینه انجام داد میتوان به:
- پانتومیم
- گل یا پوچ
- اسم فامیل
- بازی حدس صدا
- دبلنا و….. اشاره کرد.
سبک لباس در شب یلدا
از جمله رنگ‌های گرمی که در شب یلدا میتوان برای لباس انتخاب کرد؛ قرمز، زرد، سبز، نارنجی و رنگ‌های دلخواه دیگر که هارمونی بیشتری با میوه‌ها و تزئین سفره دارد. از جمله رسوم این شب هدیه دادن بزرگ‌تر خانواده به کوچک‌ترها و مخصوصاً نوعروسان است.
با امید سلامتی برای همه و رسیدن روزهای شادتر
سلام من سحر هستم. به نوشتن علاقه زیادی دارم و اخبار هنرمندان و رویدادهای مد و پوشاک را دنبال می کنم. همیشه دوست داشتم تحول خوبی در زمینه مد به وجود بیاد که تمام مفاهیم فرهنگ، سبک زندگی، قومیت و مسائل دیگه رو تحت پوشش قرار بده. امیدوارم از مطالب انتخابی من خوشتون بیاد.